ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

بررسی نظریه نقش ترغیبی زبان در اشعار پروین اعتصامی

صفحه (89 - 112)
فاطمه مرادی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1404

چکیده

زمینه و هدف : یکی از نظریه پردازان برجسته ساختارگرایی «رومن یاکوبسون » است ، نظریه الگوی ارتباط کلامی وی بر این اساس است که هرگونه ارتباطی میان گوینده ومخاطبش بر شش عامل : فرستنده ، گیرنده ، مجرای ارتباطی ، تماس ، رمز وموضوع استوار است. یکی از نقشهای ارتباطی در این شش نقش، «نقش ترغیبی زبان » میباشد که در آن جهتگیری پیام به سوی مخاطب است و راوی تلاش میکند تا با بکارگیری جملات امر و نهی ، شبه جمله ها و مناداها ،با مخاطبش ارتباط برقرار کند.در دیوان پروین اعتصامی ،شاعر با بهره گیری از جملات فراوان امرو نهی ومناداقراردادن مخاطب ،به ترغیب وی پرداخته ،تا ازطریق ابزار زبانی ونقش ترغیبی زبان، پیام خویش را به او برساند. شاعر از این شیوه در انواع جملات ناگذرا وگذرای دو وسه وچهار جزیی استفاده نموده ودر بیان مفاهیمی با درونمایه های دینی عرفانی ، فرهنگی ، سیاسی- اجتماعی از این شیوه بهره جسته است ؛ که بیانگر آن است که در دیوان اشعار پروین اعتصامی کاربرد شیوه ترغیبی در ارتباط با مخاطب کارایی فراوانی داراست.

روش پژوهش: روش پژوهش در این جستار، توصیفی- تحلیلی برمبنای مطالعات کتابخانه ای و نوشتارهای در پیوند با نظریه ساختار گرایی رومن یاکوبسون و نقشهای ازتباطی زبان و به ویژه نقش ترغیبی زبان میباشد.جامعه آماری پژوهش ، دیوان پروین اعتصامی است.

یافته های پژوهش : یافته ها حاکی از آن است که پروین اعتصامی از نقش ترغیبی زبان که یکی از نقشهای ارتباطی در نظریه ساختارگرایی میباشد ، برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب استفاده نموده است.

نتیجه گیری: شاعردر نوع ادب تعلیمی ، با بکارگیری روشهای مختلف نقشهای ترغیبی زبان ، از جمله جملات امر و نهی و منادا قراردادن مخاطب ،بر اثر کلام خویش افزوده است و مخاطب را به پذیرش پیام اشعار خویش ترغیب نموده است. وی، از نقشهای ترغیبی زبان در بیشترمفاهیم و درونمایه ها مانند : عرفانی- دینی و فرهنگی و سیاسی - اجتماعی بهره جسته و رویکرد وی در ارتباط با مخاطبش بیشتر بر نظریه ترغیبی زبان استوار بوده است.

کلمات کلیدی
ساختارگرایی , نظریه یاکوبسون , نقش ترغیبی , ادبیات تعلیمی , پروین اعتصامی

• ﺍﺣﻤﺪﻱ، ﺑﺎﺑﻚ(۱۳۸۶) .ساختار وتاویل متن .ﭼﺎپ ﻧﻬﻢ .ﺗﻬﺮﺍﻥ :مرکز
• اسکولز،رابرت(۱۳۷۹).درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات . ترجمه فرزانه طاهری. چاپ اوّل .تهران: آگه
• اعتصامی،پروین(۱۳۹۴).دیوان پروین اعتصامی. تهران:شباهنگ
• انوری ، حسن وحسن احمدی گیوی (۱۳۷۳).دستورزبان فارسی ۲ .چاپ دهم .تهران : نشر فاطمی
• آقابابایی ،سمیّه وصفوی وایران زاده(۱۳۹۵).عنوان مقاله: بررسی ساختار ادب غنایی از دیدگاه زبانشناسی با تکیه بر نظریّه «نقش‌های زبانی یاکوبسن» تهران: متن پژوهی ادبی
• آقاگل زاده ، فردوس(۱۳۸۵).تحلیل گفتمان انتقادی.چاپ اوّل .تهران :انتشارات علمی وفرهنگی
• باطنی، محمّد رضا(۱۳۶۷).درباره زبان .چاپ اوّل.تهران : آگه
• باطنی، محمّدرضا(۱۳۷۱).پیرامون زبان وزبان شناسی.چاپ اوّل. تهران : فرهنگ معاصر
• تادیه،ژان ایو(۱۳۷۸)نقدادبی درقرن بیستم.ترجمه شیرین نو نهالی.تهران:نیلوفر
• تودوروف،تزوتان(۱۳۸۵).نظریه ادبیّات.ترجمه عاطفه طاهایی.چاپ اوّل.تهران:اختران
• رستگار فسایی،منصورواطلس اثنی عشری(۱۳۸۴).عنوان مقاله:هویت ایرانی در ادب فارسی تا حمله مغول.مجله علوم انسانی واجتماعی دانشگاه شیراز.دوره بیست ودوم.شماره اوّل.صفحات ۸۰-۶۹
• سجودی،فرزان(۱۳۸۰)ساختارگرایی،پساساختارگرایی ومطالعات ادبی.تهران:سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنر
• سمیعی گیلانی،احمد(۱۳۸۳) . نگارش وویرایش .چاپ پنجم.تهران: سمت
• صفوی،کورش(۱۳۸۰).از زبان شناسی به ادبیّات .جلد اوّل .چاپ دوم.تهران:سوره مهر
• صفوی،کورش(۱۳۸۳).از زبان شناسی به ادبیات.جلد دوم .چاپ اوّل .تهران : سوره مهر
• فالر،راجر ودیگران(۱۳۶۹)زبان شناسی ونقد ادبی.ترجمه مریم خوزان وحسین پاینده.تهران: نی
• فرشیدورد،خسرو(۱۳۸۲).جمله وتحوّل آن درزبان فارسی.چاپ سوم.تهران: امیرکبیر
• فرشید ورد، خسرو(۱۳۸۲).درباره ادبیّات ونقد ادبی.جلد دوم.چاپ چهارم.تهران:امیرکبیر
• کزازی،میرجلال الدین(۱۳۶۸).زیبایی شناسی سخن فارسی ۱بیان.تهران : مرکز
• محمودی بختیاری،علیقلی(۱۳۶۸)زمینه فرهنگ وتمدن ایران.تهران: شرکت سهامی افست
• وحیدیان کامیار،تقی(۱۳۷۹).نوای گفتار در فارسی.چاپ اوّل .مشهد:دانشگاه فردوسی
• وحیدیان کامیار،تقی(۱۳۸۳).زبان چگونه شعر می شود.عنوان مقاله: کشف یک واقعّیت درباره زبان.چاپ اوّل.مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی(سخن گستر)
• وفایی،عباسعلی(۱۳۹۵). دستورزبان فارسی .تهران:علمی
• هارتمن، پ(۱۳۷۷).زبان شناسی وادبیات.ت.بروشه ...(دیگران).عنوان مقاله: زبان شناسی . ترجمه کورش صفوی.چاپ اوّل .تهران:هرمس
• یاکوبسون،رومن(۱۳۸۰)ساختگرایی،پساساختگرایی ومطالعات ادبی .سوسورودیگران.به کوشش فرزان سجودی. عنوان مقاله:زبان شناسی وشعر شناسی.ترجمه کورش صفوی.چاپ اوّل .تهران: سوره مهر
• یاکوبسون، رومن(۱۳۸۱).زبان شناسی ونقد ادبی.راجرفالر ودیگران.عنوان مقاله:زبان شناسی وشعر شناسی.ترجمه حسین پاینده.چاپ دوم.تهران: نی